Сабақтың тақырыбы: §37. Әдеп құқығы «Жеті жарғы».
Сабақтың мақсаты: Тәуке ханның «Жеті Жарғы» заңдар жинағы туралы мәліметтермен оқушыларды жан-жақты таныстыру. Оқушылардың ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту.
|
уақыт |
Мұғалімнің қызметі: мен не істеймін? |
Оқушылардың жұмысы; оқушылар не істейді? |
ресурстар |
|||||||
|
3 мин |
Сәлемдесіп, оқушыларды түгендеп, оқу құралдарын даярлатып, сергіту сәтін орындатады. Шеңберге тұрғызу. Жылы сөздер айту. /денің сау болсын! т.с/ Топқа бөлу. |
Оқушылар сәлемдеседі. Ұнатқан сөздері бойынша топқа бөлінеді. Хандар, батырлар, билер |
Топқа бөлуге арналған парақтар |
|||||||
|
10 мин |
Білу. /Үй жұмысын тексеру/. Стикерді таратып, тапсырма беру. |
Жүгіртпе стикер әдісі бойынша келесі топта кімді тыңдағылары келетінін айтады. І топ: Салықтар мен міндеткерліктер. Постер қорғайды. ІІ топ: Салықтар мен міндеткерліктер. Меншік қатынастары. Коллаж қорғайды. ІІІ топ: Меншік қатынастары. Микрафон әдісі бойынша әңгімелеу. Бас бармақ арқылы бағалау |
Стикер А4, Микрафон, Клей. |
|||||||
|
5 мин
5 мин |
Түсіну. /Жаңа сабақ/. «Ой қозғау» стратегиясы арқылы оқушылардың ойларын қозғау.
1937 ж 1993 ж 28 қаңтар Адам және азамат
9 бөлім 98 бап Сенат және мәжіліс
1995 ж 30 тамыз 9 бөлім 98 бап
Не себептен ондай ой келді? ББҮ кестесін таратамын.
|
Дәлелдейді. Мағлұмат береді.
«Жеті жарғы» заңдар жинағы. Өткендері бойынша еске түсіру арқылы жауап береді. Кестені толтырады. Шапалақ арқылы бағалайды
|
ББҮ кестесі
|
|||||||
|
7 мин
3 мин |
Қолдану. Тапсырманы таратамын
Талдау. Тест парақшасын ұсынамын |
Бөлікке бөлінген мәтінді құрайды. Оқып шығып. Автор орындығына отырып әңгімелейді. Тест тапсырмасын орындап, «Қытайша ет» әдісі бойынша тексеріп, шаршы арқылы бағалайды. |
Тапсырма-лары бар таратпалар, оқулық
|
|||||||
|
5 мин |
Жинақтау. Венн диаграмасы сызылған тапсырманы тарату. |
І топ: Венн диаграммасын орындайды. Ата заң және Жеті жарғы. Синквейн әдісі бойынша ІІ топ: Ата заң. ІІІ топ: Жеті жарғы. 5 жолды өлең шығарады. Бағдаршам арқылы бағалайды. |
А4 Бағдаршам |
|||||||
|
4 мин |
ББҮ кестесінің үшінші бөлігін толтырту |
ББҮ кестесінің үшінші бөлігін толтырып, қорғайды |
ББҮ кестесі |
|||||||
|
3 мин |
Үйге тапсырма: §37. мазмұндау |
Күнделіктерін ашып жазып алады. |
|
|||||||
|
|
Бағалау. |
Өзін-өзі бағалайды. |
|
|||||||
|
|
Рефлексия: білгенін, түсінбегенін жазу. |
|
стикер |
«Жеті Жарғы»
Қазақ қоғамындағы әлеуметтік және саяси өзгерістердің заңдық ережелер жинағы-«Жеті Жарғы» Тәуке хан тұсында өмірге келді. Ол XVIII ғасырдың бас кезінде Тәуке ханның тапсырысы бойынша сол тұстағы белгілі Төле, Қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке және басқа дилердің қатысуымен жазылды. Ереже қазақ қоғамында сол уақытқа дейін мәлім болған заңдық ережелердің табиғи жалғасы, сондай-ақ заман талабына бейімделген нұсқасы еді. «Жеті Жарғы» - қазақ қоғамындағы қоғамдық қатынастарды белгілі бір жүйеге түсірген жеті тараудан тұратын ережелер жинағы. Яғни, ол қоғамдық өмірдің мынадай жеті саласындағы даулы мәселелерді заңдық тұрғыдан шешіп отыруды көздеді: жер дауы, жесір дауы, құн дауы, ұрпақ тәрбиесі және отбасы қатынасы, қылмыс үшін жауапкершілік (ұрлық, барымта, адам қорлау т.б), ру-тайпа аралық дау және елді жаудан қорғау.
Қасым хан, Есім хан заманында адам өдтірген айыпкер өте ауыр жазаланды, яғни оның өзі ғана өлім жазасына кесіліп қоймастан, отбасы да ойрандалды. «Жеті Жарғы» енді айыпкерге жеті түрлі жаза белгілейді. Олардың арасында «қара қазан» (айыпкерге өлім жазасы), «қаранар» (айыпкерге өлтірілген аса беделді кісіні Түркістанға апарып жерлетіп, құнын төлету), «қара мылтық», «қара кілем», т.б. жазалар болды. («Төле бидің тарихы» 207-208-бб).
Мұндай өзгерістер белгілі дәрежеде қоғам өмірінде жеке адам рөлінің арта түскендігін, өмірлік құндылықтарға байланысты көзқарастың өзгеріске ұшырағандығын білдірсе керек. Мәселен, «әйелді ренжіткен адам одан кешірім сұрауға тиіс, сұрамаса, арсыздығы үшін айып салынады» деп көрсетілген бап та осы мазмұндағы өзгерістер қатарына жатады.
Меншікті қорғау-ереженің негізгі міндеттерінің бірі. Жайылым мен егістік-ру, ал мал отбасы меншігінде. Ереже ақсүйектердің құнын қарашанікінен жеті есе жоғары қойды.
«Жеті Жарғы»-ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылық, сондай-ақ моральдық азғындау сияқты жат қылықтарға байланысты өте қатал шараларды қарастырды. Мәселен, «Әйел зорлау кісі өлтірумен бірдей қылмыс болып есептеледі», т.б.
«Жеті Жарғыда» сондай-ақ шариғат жолдары да қарастырылды. Онда: «Құдайға тіл тигізген кісі (7 адам куәлік берсе) таспен атып өлтіріледі, кәпір болған адам мал-мүлкімен айдалады»,-деп көрсетілді.
Ережеге «Құл өмірі құнсыз, ол қожайынның билігінде» деген бап енгізілді. Тәуке ханның Ережелер жинағы қазақ қоғамында Ресейдің, яғни 1867-1868 жылдарға Уақытша Ережесі енгізілгенге дейін, негізгі заңдық ереже міндетін атқарды.
Икта
Сойырғал
Вакфтық жер
Милк
Райаттар
Хараж
Баж
Жасақ
Зекет
Мардикар
Құналғы
Жамылғы
Хандар
Батырлар
Билер
«ББҮ» кестесі
|
Білемін |
Білгім келеді |
Үйрендім |
|
|
|
|
«ББҮ» кестесі
|
Білемін |
Білгім келеді |
Үйрендім |
|
|
|
|
«ББҮ» кестесі
|
Білемін |
Білгім келеді |
Үйрендім |
|
|
|
|
Тест тапсырмалары:
А. XV ғасырдың бас кезінде
В. XVI ғасырдың бас кезінде
С. XVII ғасырдың бас кезінде
Д. XVIII ғасырдың бас кезінде
Е. XIX ғасырдың бас кезінде
А. Қасым
В. Есім
С. Тәуке
Д. Тәуекел
Е. Әбілқайыр
А. Қара қазан
В. Қара нар
С. Қара мылтық
Д. Қара кілем
Е. Қара найза
А. Ұрлық
В. Қарақшылық
С. Зорлық-зомбылық
Д. Моральдық азғындау
Е. Аталғандардың барлығы
А. 1865-1866 жж
В. 1866-1867 жж
С. 1867-1868 жж
Д. 1868-1869 жж
Е. 1869-1870 жж
